Carlos Taibo, Antonio Aretxabala eta Antonio Turielen «Trantsizio faltsua azaleratzen» konferentziaren transkripzioa.

(Castellano)

Jarraian urriaren 30ean Donostiako Uliako Lore Mintegietan Antonio Turielek, Antonio Aretxabalak eta Carlos Taibok emandako hitzaldiaren transkripzioa eskaintzen dugu. Hitzaldia EH Bizirik, Lumaltik Herriak, A Planeta eta Uliako Lore-Baratzak erakundeek antolatu zuten

---

CARLOS TAIBO:

Eskerrik asko gonbidapenagatik.

Ikusten dut hitza erabiltzeko mekanismo murriztaile horrek laburregia izatera behartzen nauela, eta hori zentsura irekitzat jotzen dut (Barreak). Nik teloneroari buruzko elizkizuna egingo dut hemen; izan ere, benetan dakitenek… -Zergatik diozu gezurtia naizela? – Beno, benetan badakit ez dakizuela hori ere, baina nik ziur dakit ez naizela ni. Joan egin zait, ezta?

Gogoan dut behin, Madrilen, kanpo-zorrari buruzko iritzi-auzitegi batean, bakoitzak minutu bat zuela, Marcelino Camachok agur bati ekin ziola esanez «Hemen nago langile, nekazari, arrantzale, meatzari… herriaren ordezkari gisa», eta minutu osoa joan zitzaiola agurtzearekin batera.

Nik sei ideiak transmitituko ditut, eta horiek atzo transmititu nituen berberak dira funtsean. Serioski hitz eginda, atzokoaren aldean berritzea pentsatu nuen, baina iruditu zitzaidan hori denbora aldetik askoz ere markatuagoa badago hobe dela norberak egin zuena errepikatzea, eta gutxi gorabehera denbora eskatzen duela.

Lehenengo ideia: ezagutzen nauzuenok badakizue aspalditik, trantsizio ekologikoari buruzko gure betebeharrei buruzko ideia orokor bat zehaztu behar dudanean, hainbat aditzez baliatzen naizela: ez-hasi, bernekazaratu,  ez-teknologizatu, ez-patriarkalizatu, deskolonizatu, deskonplejizatu, eta azken aldian gehitu egiten dut, desmilitarizatu. Aditz horien hedapenak, eta honetara noa, ikuspuntua dela baino ez du zentzurik, dimentsio bikoitza batzea lortzen badugu.

Lehenengoa borroka sozialei buruzkoa da. Batzuek esan dute klase-borrokarik gabeko ekologia lorezaintza besterik ez dela, eta argumentua ondo planteatuta dagoela uste dut.
Pentsalari nagusiei, deshazkundeko pentsalari, askotan galdetzen zaie ea beren proposamena ezkerrekoa edo eskuina den.

Galderak zentzu gutxi duela uste dut, bi termino horiek lausotzen joan direlako. Nahiago dut galdera hau egitea: ea dagokion proposamenak zentzurik duen kapitalismoaren barruan irudikatzeak, edo zergatik eskatzen duen azken horretatik, nire posiziotik, irtetea.

Aipatzen zuen bigarren agregatuak borroka ekologikoak eta borroka antikolonialak ez uztartzeaz hitz egiten du, edo, bestela esateko, Planetaren historia ekologikoa eta historia koloniala biltzeaz.

Ziur asko, badakizue azken hamarkadetan ezarri den terminoetako bat antropozenoaz hitz egiten duena dela, gizakia oinarrizko jolasaren arauak okerrerako eraldatzen ari den agente biologiko bihurtu dela iradokitzeko.

Kontzeptu horrek erabilgarritasun handia du, baina termino alternatibo batzuen agerpenaren eskutik begiesten ditudan bere arazoak arrastatzen ditu. Batzuek nahiago dute kapitalozenoaz hitz egin, jabetzan hitz egitea giza espeziea ez dela azpimarratzeko, kapitalismoa izeneko sistema zehatza baizik.

Zenbaitek androzeno esamoldea erabiltzen dute, Planetako biztanleen erdiek funtsezko erantzukizuna dutela ohartarazteko.

Eta batzuk hasi dira hitz egiten, eta honexetara noa funtsean, landarediaz edo kapitalozeno, eraso ekologikoen eta kolonialen arteko erlazio oso estua azpimarratzeko.

Iritziaren arabera, gaurko eztabaida asko Agenda 2030 deiturikoak markatzen ditu. Uste dut badakizuela agenda hau gure eskuinaren aldeko kritiken jomuga izan dela, eta horrek, lehen hurbilketa batean, gure kritiketan moderatuak izatera gonbidatuko gintuzke. Ez dut lortzen.

Nire ustez, 2030 agendak argi eta garbi islatzen ditu Nazio Batuen sistemaren miseriak.

Azaldu nahi dut: duela 25 edo 30 urte, Nazio Batuek munduko gosearekin amaitzeko asmoa iragarri zuten, Nazioarteko Diru Funtsaren doitze programak ukitu gabe. Hau kizkurra kizkurtzea zen.

Zer sumatzen dut faltan 2030 Agendan? Kapitalismoaren ikuspegi kritikoa. Ez dago halakorik. Berariazko errezeloa ustezko bertuteei dagokienez hazkunde ekonomikoa. Hori ere ez dago. Gogoeta bat Hegoaldeko herrialdeen arazoen amaiera litzateke. Nabarmen falta da.

Nire hirugarren iritzia. Ni naiz duela 20 edo 25 urte energia berriztagarriak defendatzen zituen pertsona ugarietako bat. Ordurako bagenekien ez zirela erabat berriztagarriak, ezta garbiak ere. Baina gure defentsan, nire ustez, errespetagarria zen ideia bat erabiltzen zen: teknologia horiek, edo energia horiek, izaera deszentralizatua zuten definizioz. Horrela, autokudeaketaren ikuspegitik, herri-kontrol zorrotza egiten zen.

Ez dut esango kontrakoa denik bidea ireki dena. Ez dut hasierako apustu honen zentzu ona ukatuko. Gertakarien noraezak beste egoera bat ekarri duela egiaztatu besterik ez dut egingo. Estimazio baten arabera, Espainiako Estatuko negozio eolikoaren bi herenak energiaren enpresa handien esku daude. Eta gainerako herenaren zati handi bat eraikuntzako enpresa handien esku dago. Hori dela eta, ondorioztatu behar da duela 25 edo 30 urte defendatuko genuen justifikazioren bat izan zezakeena gaur egun ez duela, kapitalismo berdearen logikan bete-betean txertatzen delako, ekologia erabili behar dela ulertzen baitu, dagozkion gabeziak onura-iturri gehigarri gisa.

Laugarren oharra: Hau deskribatzeko erabiltzen dugun terminoak ez dit axola: nahiago dut beherapenaz hitz egiten jarraitu. Nolanahi ere, atzetik dagoen proposamen nagusiak iradokitzen du gure arazo asko konpontzeko larrialdiko balaztak jarri behar ditugula eta horrek atzera egiteko esparru asko eskatzen dituela.

Nik pentsatzen dudan bezala, beherakadaren perspektibak esaten digu baliabide mugatuak dituen Planeta batean bizi bagara, ez duela zentzurik mugarik gabe hazten jarraitzea onartzeak. Are gehiago, lurrak eskaintzen dizkigun ingurumen- eta baliabide-aukerak atzean utzi ditugula ondorioztatzeko arrazoiak soberan daude.

Ildo horretan, beherakadaren perspektibak diosku iparraldeko herrialde aberatsok, ezinbestean, ekoizpen- eta kontsumo-mailak murriztu behar ditugula.

Baina logika menderatzailea hausten duten neurri gehigarri batzuk idatzi behar ditugu. Zein dira neurri horiek telegrafikoki enuntziatuak?

Kontsumoarekiko, lehiakortasunarekiko eta produktibitatearekiko obsesioan xahutzen joan garen bizitza soziala berreskuratu behar dugu.
Aisialdi sortzailearen aldeko apustua egin behar dugu, alde guztietatik eskaintzen diguten diruarekin beti lotuta dauden aisialdi moduen aurrean.

Lana banatu behar dugu, sindikatuen aspaldiko eskaria, denboraren poderioz hiltzen joan zena.
Gaur egun erabiltzen ditugun produkzio-, administrazio- eta garraio-azpiegitura askoren dimentsioak murriztu behar ditugu.

Tokiko bizimoduaren indarra berrezarri behar dugu, zuzeneko demokraziako eta autokudeaketako formulak berragertzeko eszenatoki batean.
Azken batean, eremu indibidualean borondatezkoak diren soiltasuna eta soiltasuna defendatu behar ditugu.

Hona hemen egin nahi dizkizuedan estimazioen artean bosgarrena eta azkenaurrekoa. Askotan adierazi dut azken urteetan ez diogula behar besteko arretarik jartzen pairatzen dugun sistemaren trebetasun itzelari: galdera garrantzitsuak ez egitea.

Azpimarratu nahi dudanaren adibide bat jartzen dut. Diskurtso nagusiak baieztatzen du energia-iturri berriak bilatu behar ditugula, lortu dugun hori mantentzeko eta, hala badagokio, areagotzeko.

Zein da egiten ez dugun galdera nagusia? Benetan nahi al dugu begien aurrean dugun horri eutsi, ala, beldur naiz, abantaila handiak lortuko genituzke gure aukeren irrazionaltasun-elementu ugariak alde batera uztetik?

Argudio hori aipatzen dudanean, gogora ekartzen dut, nire ustez, gure artean sortzen ari diren indar politikoek, eta sortzen ari ez diren batzuek, eztabaida interesgarriak sustatzen dituztela txertatuta gauden erregimenaren egoerari dagokionez. Baina gutxi edo ezer gutxi esaten digute sistemaren izaeraz, erregimen horren atzean dagoenaz.

Zer pentsatzen ari naizen Erregimenaz ari naizenean: alderdi-bitasunean, ustelkerian, botere-banaketaren arloko arazoetan, Espainiak Errepublikari eta monarkiari buruz duen eztabaidan. Sistemari buruz ari naizenean, aldiz, pentsatzen ari naizela: irratietako eta telebistetako tertuliakideek hitz egiten duten guztian. Kapitalismoan, soldata-lanean, merkantzian, lidergoan, ateratzean, gainbalioan, gizarte patriarkalean, gerra inperialetan, krisi ekologikoan, kolapsoan.

Substantiboen erretolika hori esan zuen bakoitzean, bat berreskuratzen saiatzen nintzen: gainbalioa. Ez naiz orain pentsatzen ari, beti argitzen dut, etxebizitza bat salerosten denean ordaindu behar den zerga horretan. Pentsatzen ari naiz, aitzitik, Marxek xehatutako plus-balioaren kontzeptuan, Kapitalaren lehen liburuan, ikasten ari denean, enpresariek eskulana esplotatu eta dagokion etekina lortzen duten bezala.

Duela urte batzuk, esaldi biribil bat zabaldu zen sare sozialetan, eta uste dut esaldi horrek ematen zuela gaiaren ildoa. Ironiaz esaten zuen: «Ustelkeriarekin hain kezkatuta, hain urduri, hain haserre zaudela, ikusiko duzu nola flipatuko duzun gainbalioa zer den jakiten duzun egunean».

Ustelkeria fenomeno kezkagarria da, sistemikoa. Baina gainbalioaren kontuak milaka milioi gizakiren eguneroko esplotaziora garamatza, urteko 365 egunetan. Zenbat denbora ematen dugu ustelkeriari buruz eztabaidatzen eta zenbat ematen diogu gainbalioari? Panorama tamalgarria dela uste dut.

Nire oharretako seigarrena eta azkena. «Kolapso» terminoa lerratu dut orain dela minutu bat. Uste dut behartuta nagoela horri buruzko galdera bat egitera: Lortuko al dugu murgilduta gauden sistemaren kolapso orokor bat saihestea? Nire intuizioa (intuizioari dei egiten ari naizela azpimarratzen dut) erantzuna «Ez» da. Gure esku dagoena fenomenoaren ondorio negatiboenetako batzuk arintzea da, eta denboran zehar fenomenoaren agerpena pixka bat atzeratzea.

Aitortu behar dut -beti egiten dut- bigarren horizonte honek ez duela konbentzitu denboran manifestazio hori atzeratzea. Buruan dabilkidana izenburua da, John Michael Green izeneko iparramerikar baten liburua, nolabait umoretsua (izenburua, ez liburua), gaztelerazko itzulpen imajinagarri batean, lan horrek «colarse ahora y evite pileraciones» izenburua izango luke. Greenen tesi nagusia hauxe da: ezinbestean kolapsatuko bagara, ez da zentzuzkoena izango kolapsista osteko gizartearen berezko ezaugarriak eraikitzen hastea.

Orain, klima-aldaketak oraindik ez ditu bere ondorio negatiboenak sentiarazi. Oraindik ere lehengai energetikoak eta ez-energetikoak ditugu, kopuru handi samarretan. Gogoan izan behar da iraganean izandako kolapso gehienek ondorio osasungarriak izan zituztela birruralizazioari, desjerarkizazioari eta tokiko autonomiari dagokienez, eta intuiziotik, berriz ere intuiziotik, kolapsoak lumaz ezaba ditzakeela jabetza pribatuari eta errentari dagokienez lotzen gaituzten arazo asko.

Mila esker entzuteagatik.
(Txaloak)

ANTONIO ARETXABALA:

Egia esan, atzo Carlos-ek gai hau amaitu zuenean, nik berriro hartu nuen, azken ikerketa geologiko eta arkeologikoak gogora ekarriz —adibidez, hortz-piezen azterketak eta abar—, garai haunditze-faseetako (inperioen garaian, erromatarra edo beste batzuk) eta kolapsoaren ondorengo momentuetako jendearen egoera aztertzen dutenak. Eta ikusten dena da gailurreko uneetan bizi diren gehienak gorputz txikiagoak dituztela, hortzek erakusten dutela elikadura kaskarragoa dela; eta kolapsoaren ondoren bizirik geratzen direnak handiagoak, osasuntsuagoak eta elikadura hobea duten pertsonak direla.

Gaurko gaiak, ingurumenaren ikuspegitik, honetara garamatza: gai al gara Planeta honekin bat etorriz bizitzeko? («Planeta» esaten dugunean, batzuetan ematen du kanpoko zerbait dela, baina guk ere haren parte gara). ta nik, gainelikatuta gauden gizakion hortz horietan harri batekin joko nuke nire burua, pentsatuz hona etorri zen norbaitek gutxienez planteatuko duela «zer egin dezaket nik, planeta honen parte banaiz?»

Ez dakit Rockström-en mugak entzun dituzuen. Bederatzi dira, eta gizakiaren sistemak planetarekin orekan bizitzeko dituen espazio seguruak definitzen dituzte, hori boomerang bat bezala gure aurka bihurtu gabe. Aurten, bederatzietatik zazpigarrena gainditu ditugu. Hedabideetan gehien aipatzen dena —eta gehien eztabaidatzen dena— aldaketa klimatikoa da, baina hori laugarrena besterik ez da.

Aurretik une historikoak ditugu, baina ez dakigu noiz gainditu ditugun, eta benetan dardarka egon beharko genuke. Horietako bat biodibertsitatearen galera da, gure jardueren bidez, batez ere, azpiegituren eraikuntzaren ikuspegitik ez ezik, batez ere nekazaritzaren ikuspegitik. Bederatzi muga horiek guztiak gurekin lotuta daude.

Kasu honetan, biodibertsitatearen galera izango litzateke guk sinetsi dugun zatia, sinesten genuena edo ez genekiena gertatzen zela, zomorroak garen aldetik, animaliak garen aldetik, ugaztunak garen aldetik. Bakterio, anfibio eta arraintxo pila bat daude, gure bizitzei eusten dieten lan eko-sistemiko ugari egiten dituztenak, doan. Hori da orain arrisku okerrenean dagoena, gure bizitzarako beharrezkoak diren lanak egiten dituzten milioika espezie inguru galtzen ari garelako, hasi erreka txikietatik ozeanoetaraino.

Gero, bigarren, gainditu dugun beste muga bat izango genuke niretzat: partikula betikoak, nahi baduzue, gure gorputzen parte diren partikula berriak, gure gorputzak, Planeta honetan ezarri ditugun korronte berrien ibilgailu gisa. Planeta honek, ohartu zaitezte oso korronte ospetsuak dituela, hala nola Golkoko Itsaslasterra, gutxi gorabehera gure kostaldera hurbiltzen direnak, baizik eta Kanadakoaren oso antzeko eguraldia izango genuke. Eta beste korronte batzuk, hala nola Jet Stream, ekaitzak ekartzen dituena euria egin dezan, eta abar, beste fronte batzuetan nahasten direnak.

Baina guk, duela denbora batetik aparte, korronte berriak jarri ditugu martxan, batez ere azken 120 urteetan. Korronte horiei korronte artifizial esaten zaie. Korronte horiek sistemaren faila ekologiko batean oinarritzen dira, hau da, dieselean, eta hirietara janari, baliabide eta abar asko eramaten dituzte eta hirietan sortzen diren hondakinak ateratzen dituzte.

Hiri horiek, 2010. urtetik aurrera, hirilurra osatzen duten zelula txikiak bihurtu dira, hau da, urbanosfera osatzen dute, 2010eko planeta-egitura moderno handia dena , duela 15 urte baino ez, non hiria esfera guztien erdigune neuralgiko bihurtzen den (nukleoa, mantua, azala, atmosfera biosferikoa); urbanosferatik kudeatzen da.

2010. urtean, urbanosferari dagokionez, biztanleriaren erdia baino gehiago hirietan bizitzen hasi ginen, eta hori lehen Planetarako hilarri berri bat da, gaur egun % 56 baikara. Aldi berean, urbanosfera horrek energia konstantea, ugaria, merkea behar du bizirauteko. Eta horrek hondakinak sortzen ditu.

Beraz, industria-iraultza hasi zenean, Planetarekin genuen harremana zirkularra zen: mandoak gurdia mugitzen zuen, lurra lantzen zuen, zikloa itzultzen zen, hori guztia zirkularra zen. Eta horrek guztiak eragina zuen elikaduran, gustuetan. Esklaboak ere mugiarazten zituen, azken batean, dena modu biribilean egiten zen. Ibaiek ere errota mugitzen zuten, ur horrek gero lurrundu egiten zuen, berriro euria egiten zuen, errota berriro mugitzen zuen eta garia berriro jiratzen zuen. Eta hori apurka-apurka hautsi zen XX. mendean, berriztagarriak ez ziren energia soberakinak sartu baitziren, erregai fosilak zirenak.

Horrela, gaur egun, bigarren mundu-gerratik aurrera, harreman zirkular baten erdia baino gehiago gainditzen dugu harreman ez-zirkular batekin, eta gaur egun % 10eko harreman zirkularra dugu, etengabe hondakinak sortzen ari den % 90arekiko. Hondakin horiek Planetako substantzia berri gisa agertzen dira, eta korronte artifizial horien parte dira. Korronte artifizial horietan, gure gorputzak haien ibilgailu dira. Horregatik, guk, oraintxe bertan, hementxe daukagu gurea bezalako mendebaldeko gizartean , gutxi gorabehera, mikro-plastiko ikaragarriak. Adibidez, giza gorputzetan aurkitzen da, barrabiletan, garunean, odolean eta biriketan. (Plastikozko arrautzak ditugu). Horrek guztiak, esan dizuedan bezala, dagoeneko gaindituta dagoen planeta-muga bat osatzen du.

Eta gainditu dugun hirugarren muga nekazaritzarekin eta, batez ere, nitrogenoaren eta fosforoaren zikloekin lotuta dago. Duela gutxi, urte berean, Nafarroako gobernuak nitratoek kutsatutako azalera ia hirukoiztu egin du, gure jateko era, kontsumitzeko modua, mugitzeko modua eta abar sustatzen dituen sistema kapitalista horri esker, eta horien artean daude makro-etxaldeak. Era berean (ekoizpen energetikoa), makro-etxaldeetako hondakinetatik abiatuta, hurrengo burbuila izango da, liderrak izango duena, Antonio Turielek pixka bat hitz egingo diguna.

Batek dio nitrogenoa, dakizuenez, gure molekula proteinikoen osagaia dela, gure egitura, gure hezurrak direnak. Ez bakarrik gureak, baizik eta landare-mundu guztiarenak eta animalien mundu osoarenak. Eta gero fosforoa, beraz, molekula da, energia sortzeko eta energia Planetako izaki bizidun guztien gorputzetan zehar garraiatzeko gaitasunarekin zerikusia duena. Fosforoaren P da (taula periodikoan). Fosforoa birrindu egin dugu, hain zuzen ere, duela 70 urtetik hona korronte ez-berriztagarri horiek nekazaritzan sartu ditugulako. Jaten ditugun espezieak martxan jarri ditugu, fosforoa edo nitrogenoa bilatzeko bizitza bilatzen ez dutenak. Izan ere, petroliotik eratorritako ongarri merkeak eta petroliotik eratorritako pestizida merkeak genituenez, bioanitztasuna suntsitu dugu, eta lehen mailari, bigarrenari eta hirugarrenari eraso egin diegu.

Eta tira, ez dut gehiago luzatu nahi muga horiei buruz, baina gero, laugarrenez, klima-aldaketa izango genuke, eta oso potoloa ez bada, sistema kapitalista osoa horretan zentratu da, bereziki Euskal Herrian, negozioa egiteari dagokionez. Hemendik bai inplikatu ditugula etorkizuneko belaunaldiak Next Generation izeneko funts hauen bidez, Berreskurapen, Eraldaketa eta Erresilentzia funts hauen bidez:

Ez dakit 2020an gogoratuko zareten pandemiatik ateratzean, Pedro Sanchezek talde eta eragile sozial, sindikatu, enpresari eta militar guztiak biltzen ditu, eta trantsizio berdea, digitala eta inklusiboa egingo dugula iragartzen die. Eta orduan, aurrekontu kopuru bat onartzen du, batez ere energia berriztagarriak biltzeko energia edo gailu teknologikoen ezarpen masiboa dakarrena. Horiek, gutxi gorabehera, biak batera, ospetsuenak, eolikoak eta eguzkiarenak, eta kontsumitzen dugun energiaren % 7ra ere ez dira iristen, gutxi gorabehera.

Eta horrekin, bada, mundu guztia inplikatuko zuen trantsizioa egin behar genuen, baina, horren atzetik, negozio-nitxo bat bilatzen zen, Next Generation, oso izen polita zena, hau da, gure seme-alabak, Iberdrolaren egungo etekinetan inplikatuz, eta hortik bizi den sare politiko eta enpresarial batean.

Hori klima-aldaketaz egin den ikuspegia litzateke, gizartearen, metabolismoaren eta lehen aipatu ditudan korronte horien eraldaketa hori egiteko modu baten bidez, gauza bera egiten jarraitzeko, baina modu berriztagarri, elektriko eta industrial batean.

Honenbestez, honek huts egin du jarraian entzungo dituzuen arrazoiengatik. Apustu horrek ez zuen etorkizunik. Bagenekien. Baina gai hori guztia zalantzan jartzen genuen guztiok… Nafarroako Parlamentuan egon nintzen trantsizio energetikoaren eta klima aldaketaren batzordean parte hartzen, eta konturatu nintzen talde politikoak benetan galduta zeudela.

Gero, azkenean egingo dugun eztabaidan, alderdi batzuetan pixka bat gehiago sakondu nahiko nuke; izan ere, badirudi bizi garen Euskal Herria norbaitek asmatutako gauza bat zehazten ari dela, mapa moduko zerbait izango litzatekeena, non trantsizio industrial berriztagarri horrek guztiak teknologia-zentro asko izango lituzkeen, Arantxa Tapiak aipatu dizkidanak bezalakoak, Bizkaian zuzenean egongo liratekeenak, Bizkaiko industriarekin lotutako guztia; gero zati bat izango genuke, turistikoa, zerbitzuak, baina oso VIP, Monako, San Tropez eredu bat, Donostia izango litzatekeen metro eder batekin; eta gero Saharaz hegoaldeko Euskal Herria izango genuke, proiektu honi eusteko behar den elikagaiak eta energia ekoitziko lukeena,
badirudi profilatu nahi dela, baina nik uste dut ez duela inolako etorkizunik izango. Eta Antoniori (Turiel) ematen diot pausoa.

(Txaloak)

Antonio Turiel

Lehenik eta behin, eskerrak eman nahi dizkizuet, beste behin ere, gauza hauek azaltzera gonbidatu gaituztelako. -Ni dagokidan zatia, nik hitzaldiaren izenburuak dioena sakunduko det, trantsizio faltsuarena. Beraz, esan behar den lehen gauza da trantsizio-modu horren aldeko apustua egin dela, inoiz iritsi ez zena, eta eredu horren helburua ez zela klima-aldaketaren arazoari erantzutea, baizik eta erregai fosilen eta gainerako energia-moten eskasiari erantzutea.

Petrolioaren, gas naturalaren eta, oro har, erregai fosilen eskasiari dagokionez, urte hauetan guztietan ukatu egin da, eta urte hauetan guztietan okerrera egin du. Txosten berrien arabera, gainbehera-fasea sartzen ari gara, eta gainbehera hori, diru asko jartzen ez bada, oso azkarra izango da, edo diru asko jarriz gero, nahiko azkarra izango da. Egia esan, horrek eragin du batez ere gobernu desberdinek energia fosilaren eta uranioaren ordezkoak bilatzeko duten interes handia, uranioa ere egoera berean dagoelako – ez dago hobeto, ezta gutxiagorik ere.

Eta horregatik garatu da berriztagarrien eredu hori. Eredu horren helburua energiak nola jokatzen duen ikustea da, energia fosilak duen portaeraren antzera, zuk erraz kontzentratu, garraiatu eta erabil baitezakezu. Eredu hori ideia honetan oinarritzen da: gizartea erabat energizatzeko gai izango gara. Deskarbonizatu egingo dugula planteatzen digute, hau da, CO2 gutxiago isuriko dugula, eta hori ez da gertatu; CO2 isurketak handituz joan dira urtetik urtera, jakina, fenomeno globala da.

Baina kontuan izan behar dugu Espainiako estatuan CO2 emisioen murrizketaren zati handi bat Txinan fabrikak jartzearekin lotuta dagoela, nahiz eta kontsumoa oraindik hemen egiten den. Kutsatzen duena urrun jarri duzu, zeure estatistikan konta ez dezazun, baina, azkenean, gauza bera kutsatzen jarraitzen duzu, edo are gehiago, garraioari dagokionez; izan ere, Txinako ekoizpena, funtsean, hemen kontsumitzeko da.

Nolanahi ere, esan bezala, eredu horren aldeko apustua egin da, ordezkapen faltsua ahalbidetzen ziguten teknologiez jabetu baikara, eta, funtsean, eredu berriztagarri industrial horren aldeko apustua egin da, eoliko handian eta fotovoltaiko handian oinarritzen dena. Teknologiek beren bertuteak eta akatsak dituzte. Ezagutzen diren muga asko dituzte, baina, azkenean, industria-berriztagarriaren arazoa hau da: teknologia egingo dugu guk ekoitzitako elektrizitate pila aprobetxatzeko, eta erregai fosilaren erabilera ez-elektrikoak ordeztu ahal izango ditugu.

Nik uste dut hona autoz etorri zaretenok, gehienok ez zinetela auto elektrikoz etorriko, ohiko autoz etorriko zinetela. Izan ere, palanka teknologietako batek elektrizitatearen kontsumoa handitzea eta auto elektrikoaren gorakada erraztea ahalbidetuko zuela esaten zen. Asko tematzen zen berataz. Hori hamar urte izan zen. Orain hasi da ikusten auto elektrikoak bere nitxoa izan dezakeela, baina argi dago ez dela herri klaseentzako autoa, ez dela mundu guztiarentzako autoa. Garestia da, kargatzeko arazoak ditu, diru gehiago edo gutxiago kosta dakizuke, ez da inoiz erraza izango kargatzea, etab., ikusten ari da, hortik ez dela abiatzen. Horregatik dago, hain zuzen ere, bigarren eskuko autoen merkatua hodeietan, oraintxe bertan. Oraindik ere erregai fosilak dituzten autoak nahi dituzte, eta, adibidez, Frantzian eta Alemanian, industria-krisi larrian murgilduta baitaude, esaten ari dira erregai fosilezko autoak 2025erako kentzearena, bestela ez. Benetan, hortik ezin da abiatu.

 

Trantsizioaren beste gakoetako bat hidrogeno berdea zen. Euskadin, bereziki, apustu handia egin da hidrogeno berdearen alde, aldaketa-motor gisa, industriaren eta ez dakit zeren alde. Duela urte batzuk hidrogeno berdearekin ematen ziguten tabarra basatia zen. Eta orain ez da hainbeste hitz egiten – Euskal Herrian oraindik ere nahikoa hitz egiten da, baina estatuko gainerako lekuetan, benetan diotsuet, gaia bertan behera geratu da. Eta funtsean ulertu behar da, Alemaniak hidrogeno berdearekiko interesa galdu duelako, ikusi baitu ideia txarra dela, bektore energetiko txarra dela; arazo asko sortzen dituen substantzia dela. Erabilera berriak ditu: aplikazio logikoenak industrialak dira; alternatiba garestia da egungo hidrogenoa sortzeko modua, baina, jakina, ez da orokortu daitekeen zerbait ere.

Eta orain teknologia bektorea adimen artifiziala eta datu-zentroak direla saltzen ari zaizkigu. Azpiegiturek jarduera ekonomikoa sortzen dutelako ideia zaharrean ere oinarritzen da hori. Datu-zentro bat azpiegitura bat da. Datu zentroak ez dira guztiz iristen: Espainiako estatuan duela 30 urte baino gehiagotik daude datu zentroak – ez da gauza berria. Eta, gainera, nik diodan bezala, hau da, errepide edo aireportu bat bezala, edo AHTko geltoki bat bezala: jarduera ekonomikoren bat baduzu, lagungarri gerta dakizkizukeen gauzak dira, baina jarduera berez sortzen ez dutenak.

Hori da orain egiten ari den guztia, energia berriztagarri industrialaren porrot ikaragarriaren erdian, burbuila denbora pixka bat gehiagoz bizirik mantentzea interesatzen zaiguna, eta aktore ekonomiko garrantzitsuek parke eoliko eta fotovoltaikoetan dituzten posizioei uko egitea. Horregatik ikusten ari gara oraintxe bertan.

Urtearen hasieratik, inbertsio-funts handiak beren inbertsioa berriztagarri bihurtzen ari dira mundu osoan, ez bakarrik Espainiako estatuan. Eta eredu hori, azkenean, pixka bat pikutara joan dela baitirudi.

Ziur aski, inoiz entzun duzuenok jakingo duzue, baina ziur asko hemen zaudeten askok uste duzue elektrizitatearen kontsumoa handituz doala, eta hori gezurra da! Euskadin, Espainiako estatuan, Europar Batasunean eta ELGAn elektrizitatearen kontsumoak behera egin du 2008. urtetik. 17 urteko beherakada. Eta 2025. urtea are erorketa gehiagorekin itxiko da. Beraz, azkenean gero eta elektrizitate gutxiago kontsumitzen ari gara.

Hala ere, Espainiako estatuan, elektrizitatearen ekoizpen potentzialaren ratiorik handiena dugun munduko herrialdeetako bat gara, benetako kontsumoaren aldean. Espainian, une honetan, 130 gigawatioko potentzia elektrikoa instalatuta dago (teknologia guztiak kontuan hartuta, berriztagarriak kontuan hartuta, guztia kontuan hartuta). 130 gigawatt ditugu instalatuta 26,5 gigawatteko batez besteko kontsumorako. 41 gigawatteko kontsumo-puntekin udan eta neguan. Hau estaltzeko ez zen hainbeste sistema behar.

Jakina, berriztagarrian pentsatzen duzunean (oraintxe bertan fotovoltaikoa duzu, haizeak jotzen badu eolikoa duzu), nolabaiteko ugaritasuna izan behar duzu, ezin da asko behar duzunarekin bakarrik joan. Baina, 80 gigawatt jarrita, batez besteko kontsumoa eta puntak estaltzen genituen, horrela egin baitzen urte askotan.

130 ditugu, baina datozen 5 urteetan 30 gehiago instalatu nahi dituzte. Esango dizuet zer gertatuko den. Oraintxe bertan, benetako sarraskia dago.

Entzuten ari zareten albiste askok, eta batez ere apirileko itzalaldia izan zenetik, zerikusia dute aurreikusita zeuden helburuak betetzea ezinezkoa izango delako, eta dagoeneko ikusten ari gara ez dagoela energia berriztagarririk sarean. Ez dago lekurik horretarako, batez ere egonkorra izatea nahi baduzu. Izan ere, faktore hori ez zen kontuan hartu.

Hemendik, urte amaieran, basakeriak ikusiko ditugu, dagoen arazo nagusia baita konpainia elektriko handiek energia berriztagarri kopuru jakin bat hornitzeko konpromisoa hartu zutela, Espainiak emisioen arloan hartutako konpromisoengatik, eta enpresa horiek emisioen helburuak bete behar dituzte, isun bat jarriko ez badiete. Horrek eragin du enpresa elektrikoekin elektrizitate berde pila bat kontratatzea helburu horiek bete ahal izateko. Izan ere, alde berde batetik ez da gertatzen, eta, bestetik, gerta daitekeenean, ezin da sarean sartu, baizik eta sarea ezegonkortu egiten delako.

Itzalaldiaren gaia askotan hitz egin dugu. Espainian instalatuta dagoen energia berriztagarri guztia (energia berriztagarri berria eta energia fotovoltaikoa) egonkortze-sistemarik jarri gabe instalatzea ahalbidetu delako gertatu da itzalaldiaren gaia, eta hori erokeria da. Baina hori egin da Europako araudiak horretarako aukera ematen zuelako (Europako araudia Espainiako araudira ekarri zen) eta enpresa elektrikoek eskuak igurzten zituztelako aberasteko aukera merkea ematen zielako. Baina hori inkontzientzia eta ausarkeria da.

Berriz, esan zuten «beno, berriztagarri askorik ez dagoenez, gainerako teknologiek sarera sar daitezen». Eta egonkortze-sistemarik gabe instalatu ziren; horietako batzuk zentral konbentzionalek dituztenak. Eta hau izan da, betiko arrazoiengatik, gutizia, zekenkeria, gauza hauek guztiak beti gertatzen diren bezala. Orain sistema ez-berriztagarri bat dugu, gehiegi sartzen bada funtzionatzen ez duena.

Itzalaldiaren egunetik, zer gertatu den ez dakigun arren, Espainian gas gehiago erretzen ari da, badakitelako gas-zentralak jartzen badituzte sarearen egonkortasuna mantentzeko gai direla, badakite. Ez pentsa asko jartzen ari denik : % 10 gutxi gorabehera. Baina horrekin egonkortasuna bermatzen da. Gasaren % 10, berritu ezin den  beste teknologia batzuen % 30 arte. Hori gabe ezin da joan. Eta egin dena. Zer gertatzen da? Energia garestiago bihurtu dela, gasa erretzea garestiagoa delako. Nahiz eta % 10 besterik ez izan. Eta geratzen dena edukiera soberakina da.

Urte amaierara iritsi gara, ezin izan dira aurreikusitako orduak eman; enpresa energetikoak oso urduri daude; 100 milioi euro galduko dituzte, eta hemen elkar estutzen hasi dira, eta labana elkarri sartzen ari dira; izan ere, logikoa denez, inork ez du hainbeste diru galdu nahi.

Erredua hilda dago. Hau da, hemendik urtearen amaierara igaroko diren astakeriez gain, ni pixka bat kezkatzen nau makina hainbeste behartzen ari direlako, eta espero dut ez uztea, beste itzalaldi bat eragin baitezakete, ergelkeria hutsagatik, lehenengoa gertatu zen bezala. Lehenengo itzalaldia, ez dago inolako arrazoi teknikorik hori gertatzeko, ergelkeriagatik eta gutiziagatik gertatu zen. Eta orain, beste bat gertatuko balitz, ergelkeriagatik eta gutiziagatik izango litzateke. Baina nekatuta daude, eta Red Electrica Españolako teknikariek matxinada bat egingo dute basakeria hau berriro gerta dadin.

Baina kontuan izan datorren urtetik aurrera horrek behera egiten duela. Orain, adibidez, jakin dugu Statkraft enpresak, aerogeneagailuak instalatzeko Euskadi erreskatatzera zetorrenak, EEE (Enplegua erregulatzeko espedientea) bat iragarri duela. Ikusten da hau ez dela pagotxa. Azkenaldian ikusten ari gara eoliko handiak errentagarritasun-arazoak izaten ari direla itsasoan eolikoarekin, lur barruko eolikoarekin eta abarrekin. Fotovoltaikoa ez dizuet azalduko, baina zentzu berdinetik doa. Hau amaitu da.

Datorren urtetik aurrera, gainera, Next Generation funtsak amaitu egingo dira. Inork ez du onartuko amaitu denik, inork ez du onartuko eredu hori okerra zenik, inork ez du aitortuko ekonomia erabat elektrifikatzea ezinezkoa denik, baina, jakina, kapitala beste norabait joango da.

Orduan, sortzen ari den bigarren burbuila berriztagarri horretara goaz, nik Espainiako Estatuan hitzaldiak eskaintzen noala eta indar handia hartzen ari dena, biomasarekin zerikusia duena, hondakinen aprobetxamenduarekin (batez ere abeltzaintzarekin). Biomasa, uztondoa eta gainerakoak erabiltzeaz hitz egiten badizute ere, egurraz hitz egiteko modu pijo bat da. Izan ere, besterik ezin dugunez egin, mega-makina industriala martxan mantentzeko behar den guztia erreko dugu.

Beraz, kontuz ibili, erroten proiektuak eta gainerakoak amaitu egingo dira eta. Planteatzen ari diren bobada guztiak amaitu egingo dira. Koletazoak izango ditu, batzuk desatseginak, adibidez, instalatu nahi dituzten bateria-banku handiak, beren arazoak dituzten instalazio arriskutsu horiek guztiak eta abar. Horrek hauspoa galduko du datozen urteetan. Gainerakoak gero eta gehiago zuzenduko dira biogasera, hondakinak dauden lekura, instalaziora, bere arazoekin eta gainerakoekin, eta biomasara. Horrek gure ekosistema mantentzeko funtsezkoa den zerbait suntsitzea dakar. Zoritxarrez, biomasa handia duzue hemen Euskadin. Zoritxarrez diot begiekin ikusten delako, erre daitekeen baso asko dagoelako, eta, gero, Galizian egin den bezala, azkar hazten diren espezieek ordeztu dezaketelako, eukaliptoek eta lurra txikitzen duten gainerakoek bezala.

Azkenean, beti begi bistan dagoen eta landu behar den gai bat dago: Ezinezkoa da Planeta mugatu batean hazkunde mugagabea duen sistema ekonomiko bat mantentzea. Eta saiatzen ari garena da energia gure kapritxora egokitzea, hau da, Planeta mugatu batean sistema ekonomiko gero eta handiagoari eustea, eta hori ez zen inoiz posible izan. Eta hitz egiten ari garen guztia, eta birak ematen ari gara hau onartu nahi ez dugulako. Sistema ekonomikoa aldatu behar da. Ezin dugu sistema ekonomiko hori aipatu bezala mantendu. Eta, gero, ingurumen-mugengatik, Antonio Aretxabalak esan duen bezala.

Honek ezin du inola ere jarraitu. Baina herritarrek gai horiei guztiei buruzko erabakiak hartuta dagokien rola hartzen ez badute, arazo bat izango dugu: kolapso ekologiko bat izango dugu, eta eredu osoa kolapsatu ahal izango dugu. Beraz, ulertu behar da trantsizio faltsua izan dela. Konponbide faltsu berriak proposatuko direla ulertu behar da, eta hemen ezinbestekoa da herritarren parte-hartzea, sen ona nagusitzera eta eztabaidak zientzian oinarritzera behartzeko, eta batez ere gizartearentzat benetan onuragarria dena.